[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.]
Bagaman di ninyo
gawi ang maglibang sa gawa nang isang walang wastong malay na gaya ko nangang hindi nasilayan ni munting banaag niyong karunungan. Paanhin mo'y laking tuwa na nang dibdib na handugan kita nang pamawing hapis utang kong dakila kundi ipagkait ang iyong hinahong manga paglilirip. Labis ang saganang pasasalamat ko kundi ka mayamot at pagtamanan mo na basahin yaring alay ko sa inyo ulirang usapan nang binatang tatlo. At mapagkukunan mo rin nang uliran kung hindi ka lubhang may pagkapihikan at di lahi niyong mahilig sa bagay na likuin kahi't matuwid na daan. Sabi ko'y tigila't ang pantas mong lining ang may kaya'y sukat pakatalastasin ang sirang talata'y gawin ang ibigi't ang tula'y huwag mo lamang na baguhin. |
May isang binatang
mahirap ang buhay na nasok sa Hari nang paninilbihan ayon sa kaniyang kabaitang sakdal sa Hari't sa Reynang kinagigiliwan. Lubos ang kanilang pagkakatiwala at di nasubukan nang lihis na gawa kaya't ilinagay nilang magalaga niyong sa Princesang halamang sagana. Nakalugdan naman bunying Princesa yaong kabaita't kasipagan niya at sampo pa niyong man~ga piling Dama pagka't ayos mahal kahi't taong mura. Bakit may taglay ring munting kagandahan ang kiyas at tindig ay timbang na timbang mabuting man~gusap kaya't kaulayaw na lagi nang Dama't nang Princesang mahal. N~gala'y si Honrado nang abang binata ulila sa Ama't kapatid ma'y wala kaya ang kaniyang kaupahang madla ang sumusahod ay Inang nagaruga. Siya ay maagang nagpapahin~galay at kung hatinggabi nagdidilig naman pagka't nagsisimba kung madaling araw at ito'y siya nang pinagkaratihan. Pagdating sa hardin siya'y mamimitas niyong sarisaring maban~gong bulaklak saka sa Princesa ay dadalhing agad doon ginagawa ang balang iatas. Kung nagaayos nang bulaklak ay siya ay hinihilin~gan nang Princesa't Dama na magsalita nang buhaybuhay baga na ikaaaliw niyong lungkot nila. Madalas din niyang magina kasagutan sa Princesa't Dama kung hinihilin~gan na baka ang aking hindi karunun~gang magaalita'y inyo namang pagsawaan. Tugon n~g Princesa'y kung gayong dahil wika ko sa iyong huwag kang manimdim parang kita mo na yaring loob namin na kasing isa nang kalooban mo rin. Kinakatha niyang isinasalaysay ay ang isang abâ at isang may dan~gal na kahi't sing isa yaong katauhan ay sahol ang uri nang hamak sa mahal. Kaya ang pagsinta n~g may uring hamak gaano mang laki ay di maisaad kawan~gis nang isang maban~gong bulaklak na sa sarile nang tangkay nalalagas. Anopa't sa tuwing siya'y hihilin~gan na magsalita nang man~ga buhaybuhay nagpapahalata niyong kalagayan nang lihim na sinta niyang inin~gatan. Sa gayong palaging man~ga bigkas niya napapansin naman nang bunying Princesa kaya n~ga at pilit na tinanong siya na kung sino yaong dukhang sinisinta. Hiling mo pong ito'y kung ipatanto ko ay kamatayang ko't sukal nang loob mo titiisin ko na karatnan ma'y ano't huwag nang maturang taksil pa sa iyo. Anitong Princesa'y kung sa ganang akin ang nais mong sinta'y di ko hahabagin n~guni at paano ang aking gagawin ay kamatayan mo kung kita'y giliwin. Pagka't di papayag ang Hari kong Ama na sa dugong hamak ako'y magasawa at di sasalang ipapapatay niya't laking kadustaan sa cetro't korona. Kaya kung ang iyong pagsinta ay tunay at ibig mong ako'y maging kapalaran ay pagpilitan mong humanap nang dan~gal nang ang pagsinta mo ay hindi masayang. Sa dahilang kapag dugo nang mataas ikaw, sa kay Ama'y kusang mararapat at siya'y wala na namang ipipintas sampung tanang man~ga konseherong lahat. Dama'y nan~ga dingig ang sinabing ito silang lahat nama'y pawang nan~gagpayo anila'y humanap nang karangalan mo na maglakbay kahit sa ibang Reyno. Yaong si Honrado'y sa laking paggiliw ang payo nang Dama'y kusang minagaling at pinasiya nang lubos sa panimdim na man~gibang lahi't dan~gal ay hanapin. Lalo ang Princesang mahigpit ang atas na huwag bayaang araw ay lumipas sa laking hinayang sa pusong matapat niyong si Honradong loob na banayad. Wika nang Princesa'y ang taning kong bigay sa iyo ay hustong limang taon lamang sa parurunan mo ay huwag mabalam nang hindi mainip akong maghihintay. Oras na daraa'y panghinayan~gan mo ayon sa malaking awa ko sa iyo pahalagahan mo ang bilin kong ito't laging gunitaing naghihintay ako. Yayamang kung gayon kay Honradong saad na ang pagirog ko'y iyong minatapat ay magpupumilit na ako'y hahanap niyong karan~galan buhay ma'y mautas. Loobin na wari nang Dios na Poon at Virgen Mariang dating mapagampon sa madlang sakuna ako'y ipagtanggol at ang aking nasa'y kamtan ding hinahon. Kaya n~ga sa lahat ako ay paalam at pipiliting kong kumita pang dan~gal at itulot nawa niyong kalan~gitan na magkikita rin tayong mahinusay. Siya'y lumakad na't sa Ina'y humarap at ipinamalay ang sa pusong han~gad bagaman sa dibdib nang Ina'y masaklap ay napaayon din sa pita nang Anak. Lumuhod na siya't humalik nang kamay Ina'y lumuluha na binendisyonan maganap ang lahat niyang kailan~gan yamao't sa harap nang torre nagdaan. Kasalukuyan n~gang ang Princesa't Dama'y na sa durun~gawa't hinihintay siya ang lagak na wika'y paalam aniya at magkapalad ding tayo ay magkita. Ang Princesa't Dama'y dinayo nang lunos sa pagalis niyong may magandang loob n~guni't kailan~gan naman nang pagirog yaong karan~galan ikapapanulos. Tuloy ang kanyang mabilis na lakad niyong paglalakbay sa tun~go nang han~gad doon sa sasakyan siya'y nakiusap na maging utusan, kahit walang bayad. Pinaayunan din yaong hiling niya kaya n~ga't sa daong lumulan nagdaka linisan ang kaniyang bayang Castilla at tinun~go niya yaong Inglaterra. Di lubhang nalaon ay dumating naman sila, at sumadsad sa dalampasigan nagkataong noong siya ay dumatal ay may embajadang sa guerra ang pakay. Kasalukuyan nang tinitipong lahat ang man~ga sundalong sa digma'y lalabas sa puno nang hukbo siya ay humarap hin~gi ay masama kung magiging dapat. Tinanggap at siya'y tinuruan tuloy sa pagsusundalo kung may kayang ukol at nang makilalang may ganap na dunong binigyang tunkuling sa kanya'y ayon. Kaya't kasama na hukko'y nang lumakad sa man~ga Persiano ay nakipaglamas ang General nila'y kinapos nang palad sa pakikibaka buhay ay nautas. Nang matanto niyang patay ang General umuna sa hanay siya at sumigaw nang wikang iubos ang lakas at tapang at ating lusubing lahat ang kaaway. Saka sinibasib nang katakottakot hukbo nang Persiano'y nagkasabogsabog babakang General nila ay nakubkob nabihag sapagka't di nakapaglagos. Ang di nakatakbong kawal na kalaban ay nakasama nang bihag na General nang magbalik na sila sa kaharian ay hindi masayod yaong kasayahan. Tuloy inusisang General nang hukbo pagdaka anila'y napatay sa kampo siyang nagpauna yaong si Honrado at aming inusig ang man~ga Persiano. Sa mabuti niyang ginawang paraan man~ga loob naming lahat ay tumapang kaya n~ga't ang hindi sumukong kalaban nalagak sa kampo ang kanilang bangkay. Yaong kay Honradong katapan~ga't liksi dinaig ang gayong kalabang marami sa balitang Paris ay di mahuhuli yaong karahasang di sukat masabi. Emperador naman tuwa'y sabihin pa kaya't si Honrado'y tinawag pagdaka binigyan nang tusóng karan~galan baga na isa sa m~ga Generales niya. Ipinakilala sa madla rin naman ang bagong General na ganap ang tapang magmula na noo'y pinagkatakutan yaong Inglaterra nang man~ga kaaway. Totoong namahal yaong si Honrado doon sa Monarka't man~ga konsehero gayon din sa lahat nang man~ga soldado pagka't may dan~gal na'y mababa ring tao. Ang dalawang taon ay nang makaraan ang Francia'y kanya na nabalitaan na sa man~ga turko,y makikipaglaban dahil sa sigalot na di magkahusay. Nuhang pahintulot siya sa Monarka na punong pan~gulo niyong Inglaterra inayunan naman yaong hiling niya kaya n~ga't sa Francia'y tumun~go pagdaka. Nang sa Emperador sa Francia'y maharap ay ipinagsabi ang kanyang han~gad mahinahon namang siya ay tinanggap at ang kalagayan niya'y natalastas. Kabilang na isa siya sa General na sa man~ga Turko'y makikipaglaban at ang hukbo niyang unang sasalakay at yaon ang yaring pinagkasunduan. Lumakad noon di't tinun~go pagdaka yaong m~ga morong kanilang kabaka makaitlong hintong nagpamuok sila hanggang sa kinamtan nila ang biktorya. Nagbalik na silang nagsisipagdiwang habang lumalakad ay isinisigaw nang lahat ang wikang mabuhay mabuhay ang ating bayaning bantog na General. Sa labas nang bayan sila ay humantong ang kalakhang hukbo nama'y sumalubong kasama rin doon yaong Emperador man~ga pagsasayá ay walang kaukol. Yaong Emperador ay agad niyakap ang General niya't tuwa'y dili hamak malabis ang puri at pasasalamat sa General niyang may loob na tapat. O konseheros ko anang Emperador sa inyo ay aking kahilin~gan n~gayon na siya ay aking bibigyan nang tusong Generalisimo, hintay ko ang tugon. Emperador namin ang sagot nang lahat sunod po ang aming loob na matapat noon din ang tusó'y agad iginawad at ipinagbiba nang puspos na galak. Matapos tanggapin yaong karan~galan doo'y nalagak din na mahabang araw malibang panahon ay nabalitaan Rusia ay gueguerra sa man~ga Masulman. Humin~gi ring tulot siya n~ga sa Francia at linakbay yaong Imperyo nang Rusia at sa Emperador humarap pagdaka at hinin~ging siya'y isama sa guerra. Nang mapagkilala'y tinanggap ding agad niyong Emperador na labis nang galak ang kalakhang hukbo ay nang maigayak sa taning na araw sila'y nagsilakad. Sa luwal na laa'y nang dumating sila tumigil at sila'y nagpaembahada sa man~ga Musulmang lumabas pagdaka at pasisimulan ang pagbabatalya. Di lubhang nalaon nama'y napaluwal at ginanap nan~ga yaong paglalaban at namook namang leon ang kabagay itong si Honradong bayaning General. Sa di nagtitigil nilang paglalamas yaong man~ga bangkay sa lupa'y nagkalat ang man~ga Musulma'y sa malaking sindak ay nan~gagalsuko't sila'y napabihag. At sampu pa niyong pan~gahas na Sultan sumuko't, nagbayad nang malaking yaman sila'y umuwi nang dala ang tagumpay at nan~gagsasayáng hindi ano lamang. Yaong Emperador at tanang ginoo ay nagsisalubong doon sa nanalo ang nagsasaliwang sigawan nang tao ay wikang mabuhay ang pan~gulong hukbo. Bunying Emperador ay niyakap naman yaong si Honrado't saka ang tinuran salamat ó bantog na aking General sa iyong dakilang iwing katapan~gan. Mula n~gayo'y ikaw ang siyang pan~gulo bilang na General nang aking Imperyo tanggapin mo n~gayon itong kaloob ko na tusón nang pagka Generalisimo. Tuloy ang winika sa basalyong tanan hayo't ipagbiba ang ating General at ayon sa taglay niyang katapan~gan ang sigaw nang lahat mabuhay mabuhay. Anopa't ang baya'y nalimutan halos sa boong magdamag ang gawing matulog dahil sa General na naging kilabot tuwa at pagpuri ay hindi masayod. Yaong si Honrado'y tutoong namahal sa Emperador at sa tao mang bayan n~guni't si Honrado'y naninimdim nama't tapos na ang taning nang Princesang mahal. Kaya n~ga at gulong lagi ang panimdim niyong naghihintay na Princesang giliw sa araw at gabi ay di magupiling niyong kay Honrado na hindi pagdating. Bakit n~ga ang Hari na kaniyang Ama ay ipinagyaring ipakakasal siya sa Konde Milano, n~guni't naabala't isang taóng taning ang hinin~gi muna. Sa hiling na yaon ang Ama'y pumayag at di muna ibig habagin ang Anak kung kaya tumaning ang himalang dilag ay sa paghihintay sa nalayong dilag. Nang limang taón na't labingisang buwan ang sa kay Honradong pan~gin~gibang bayan ang tatlong Imperyo'y pinagpaalaman nang paguwi sa kaniyang kaharian. May isang buwan ding araw na mahigit bago napatuloy gayak sa pagalis dahil sa kasamang magsisipaghatid na man~ga maginoo at soldadong kabig. Tatlong Imperyo ay may kanikaniya na man~ga sasakya't inihatid nila tulo'y nagpasabi doon sa Kastilya yaong tatlong man~ga bantog na Monarka. Na darating yaong bantog na General ay gawin ang lubos na man~ga pagtanaw tangkilikin nila't in~gatan ang buhay at gugulin yaong lubos na pagtanaw. Kaya't sa Kastilya'y naghandang magaling nang isasalubong doon sa pagdating sarisaring arko at sutlang panabing sa buong lansan~gang nagbibigay aliw. Araw na panahon sa dalampasigan ang Princesa naman ay ikinakasal sapagka't tapos na ang tadhanang araw ay wala nang sukat magawang dahilan. Sa araw na yao'y dalawa ang sayá una'y sa General saka sa Princesa man~gagsasaliwan ang man~ga musika at putok nang kanyon doon sa muralya. Nan~gagsisalubong ang tanang ginoo doon sa Kastilya't ang man~ga soldado at itinuloy na sa Real Palasyo na itinalaga nila kay Honrado. Isa man ay walang nakakikilala doon sa General na balitang sigla anopa't ang lahat ay nan~gagsasayá tan~ging nalulungkot lamang ang Princesa. Na nakasal doon sa di kasing giliw kung kaya malaking lumbay sa panimdin sa naging esposo niya ay hiniling isang buwang siya'y huwag kausapin. Hayaang sa torre siya ay tumahan sa piling nang Damang dating kaalakbay tinulutan naman yaong kahilin~gan kaya n~ga't sa torre doon din lumagay. Nang naroroon na ang bunying Princesa ay ipinahayag sa kanyang Dama anhin ko man yaong dumating aniyang General, ay yaong ating kakilala. Sapagka't General sa tatlong Imperio gayon ang balita nang lahat nang tao kundi siya'y ano't maglalakbay dito saka di kilala nang kahima't sino. Anang man~ga Dama ay baka siya n~ga kung gayon ay tunay na kaawaawa at wala nang palad na napakaaba na gaya nang gayong pagkapan~ganyaya. Sumunod sa iyong dan~gal ay hanapin saka daratnang kang may iba nang giliw kan~gino ma'y walang matinding damdamin na gaya nang gayong hirap na daratnin. Usap nila'y patdin at ang isalaysay ay yaong dumating na bunying General hindi makilala ang tunay na n~gala't Konde de Kastilya kung tawagin lamang. N~guni't nagpasabi yaong Haring Ama na makipagkita ang Dama't Princesa sa General na panauhin nila't ugali nang man~ga mahal na talaga. Samantalang di pa dumarating naman ang bunying Princesa ay napagusapan nang man~ga konseho't nang tan~ging General at naibalita yaong pagkakasal. Nang sa kay Honradong balita'y matatap ang masidhing lumbay sa puso'y tumarak kundi nahihiya sa man~ga kaharap ang luha'y ibig nang sa mata'y pumulas. Saka nang tanggapin nang Princesa't Dama ang bilin nang Hari ay nagsigayak na at sa palasyo ay nan~gaglakbay sila't bilang sa General makikipagkita. Nang mapanhik sila doon sa palasyo agad nakilala yaong si Honrado nang Princesa't Dama kaya n~ga't nanglumo ang puso't sa lumbay na di mamagkano. Walang maibati yaong man~ga Dama doon sa General, kundi ang kumusta sapagka't talastas nilang parapara na kumitang dan~gal, ayon sa Princesa. At nang magkaroon nang malaking dan~gal datnan ang Princesa'y na sa ibang kamay gaanong bubugso kayang kalumbayan sa dibdib nang abang sawing kapalaran. Hindi nakatagal ang matang tumitig nang bunying Princesa sa malaking hapis kaya't napaalam na tigib nang hapis na ang dalamhati ay di maisulit. Pagdating sa torre nang bunying Princesa sa lahat nang Dama'y ang sinabi niya ang ginawang ito nang Hari kong Ama'y ikamamatay ko na walang pagsala. Isang taóng taning kaya ko hinin~gi upang ang dahila'y kanyang mawari di ko maisaad naman yaong sanhi at baka siya pang lalong ikasawi. Mawiwikang bakit nakipagsuyuan sa dugong mababang walang kamahalan kaya ang bibig ko ay hindi mabuksan sa takot kung ako ay makagalitan. Ang buong may sala'y ako rin at ako sa naabang palad niyong si Honrado ang hiling kong dan~gal ay niyong matamo sinta ko'y luoy nang dumating dito. Pagsunod kay Ama ang naging salabid na ako'y nakasal sa di iniibig ito'y siyang sanhi nang ikapapatid nang kaawaawang buhay kong nalait. Si Honrado nama'y sa malaking lumbay sa Hari't konseho siya'y napaalam hinanap ang kubo niyong Inang hirang at niyong makita'y humalik nang kamay. Ina ni Honrado'y lubos na nagtaka anak na General ay di makilala kung hindi ang n~gala'y nang ipahayag na kaya di masabi ang tinamong sayá. Ligaya nang Ina'y paganhing isaysay gaya ni Honradong sapupo nang lumbay agadagad siyang gumawa nang liham gayari ang sabing nan~gapapalaman. Alan~gan mang kahi't sa kamahalan mo na pahatdan liham nang imbing lagay ko ay aking hinamak ang lahat nang ito ayon sa hirap kong nagbuhat sa iyo. Di ko sana ibig masalang ang sugat nang puso kong lalang n~g sinta mong sukab paanhin mo'y di na matiis ang antak at yaring hinin~ga'y ibig na pumulas. Tunay ang pagasang wagas sa panimdim na ako ang iyong kasing isang giliw sa utos mong dan~gal ay aking hanapin kaya pinuhunan ang buhay na angkin. Sa awa nang lan~git ay aking kinamtan ang lalong dakilang man~ga karan~galan at ako'y naligtas sa kapahamaka't nang dumating dito ay walang kamatayan. Diwa'y hinan~gad mo na malayo ako at nang mapanulos sa kasintahan mo di ka na nahabag sa ginawang ito na akong aba na'y siyang pinag ilo. Wariin mong mula niyon lisanin ka na ako'y mawalay sa dalawang mata walang kaaliwan ang taglay kong dusa kundi ang gunitang sa iyo'y suminta. Siyang naging dahil nang hirap kong ito ang tapat na aking pagsunod sa iyo katuwiran kaya itong ginawa mo dugo ka pa namang turing maginoo. Hindi ko na sana ibig ipamalay sa iyo nang una ang sintang sinimpan baka siya ko pang lalong ipagdamdam at saka ito rin ang kinahinatnan. Puso ko'y panatag at hindi gunita na iyong asalin ang gawang magdaya tinabunan mong sa limot ang awa, at ako'y linunod sa dagat nang luha. Bakit naisip pa kaya ang magbalik dito sa Kastilya nang palad kong amis yayamang ang aking kasuyuang dibdib n~gayo'y sa iba nang kandun~gan nahilig. Aanhin ko itong man~ga karan~galan na atas nang sinta kaya pinaglakbay General man akong balita nang tapang n~guni't sa pagsinta'y kusang nalupaypay. Patawad patawad Princesa at Dama ang pinagtiyagang ilubog sa dusa ¿anong kataksilan sa pagkikilala ang gawa kong hindi ninyo minaganda? ¡Maanong bahid man ay pinamalayan sa akin, ang inyong man~ga kasuklaman huwag itinaboy sa kapahamakan sa malayo't maging dito'y kamatayan. Ang sinisisi ko'y ako ri't di iba na kusang nadaya ay di alumana nasabik ang puso sa maling pagasa di magtiis namang buhay ay mapaka. Hanggang dito't yamang wala n~g panahon itong nalugami sa pagkaparool akong inayop mo'y di na malalaon sa dustang libin~ga'y pilit na hahantong. Sulat ay sinarha't ipinadala na sa may dalamhating mahal na Princesa nang tanggapin nama't laman ay mataya malaong oras ding nawalang hinin~ga. Yaong man~ga Damang nan~gagsisaklolo ay labis nang awa nila kay Honrado saka sa Princesa sa nangyaring ito na napagbintan~gan ay hindi tutoo. Makamalay tao ang nawalang isip luha'y tumutulong gumawa nang titik upang mailuwal ang laman nang dibdib at nang matutulan ang bintang na lihis. |
Honrado ay mali ang
iyong paratang na yaong hiling kong pagkita nang dan~gal sa iyo ay isang pagdaraya lamang ang gayo'y huwag mong isagunamgunan. Kung mabubuksan mo lamang yaring dibdib ang katutoha ana'y iyong malilirip kung tunay n~ga akong taksil sa pagibig na gaya nang iyong tadhana sa titik. Labis ang sa iyo'y aking paghihintay at ikaw ang sinta na inaasahan n~guni at si Ama ang may kaibigán na siyang pumilit na ako'y pakasal. Gayon ma'y sa paghihintay ko sa iyo isang taóng taning yaong hinin~gi ko at inaasahan yaong pagdating mo ganap na'y di ka pa dumarating dito. Halata nang lahat na lubhang matamlay ang aking pagsunod nang kami'y pakasal di lamang mangyaring si Ama'y masuway pagka't masasawi ako sa katwiran. Saka nabalitang dito ay darating General na n~galan ay di nalilining nasok sa loob kong ikaw na marahil kaya nang kasal na ako ay tumaning. Isang buwang huwag na pakialaman ako at dito rin sa torre tatahan at nang makita kong ikaw ang dumatal ang katauhan ko'y nanaw sa katawan. Nang dumalaw kami at nang lisanin ka luha'y di mapigil sa taglay kong dusa sampu nang lahat kong kaakbay na dama at sanhi sa iyong naulilang sinta. Honrado ay walang bahid pagsusukab yaring aking puso tungkol sa pagliyag at sa katunayan niyaring pan~gun~gusap sangla yaring buhay na n~gayo'y lilipas. At kung linoob man n~g giliw kong Ama na ako sa ibig niya magasawa di rin mangyayaring kanyang makasama ako at sa hukay ay mahihimbing na. Lalo ko pang tuwa kung magkakagayon at maiisban na ako nang linggatong sa hindi ko nasa'y yamang napalulong aking lilisanin naman ang panahon. Baga man at turing na ako'y nakasal ang kalinisan ko'y di nadurumihan sapagka't sa aking puso ay masukal ang pakikiisa sa di kasintahan. Kaya ang samo ko'y patawarin ako sa isa nang buhay magkikita tayo doo'y walang salang makikilala mo kung talagang ako ay taksil sa iyo. Mayari ang sulat ay ipinadala sa tapat na loob na kaniyang Dama nang sa kay Honradong laman ay mabasa ang sakit nang puso ay naululan pa. Saka n~g sa Damang saysayin ang bagay niyong sa Princesang laging paghihintay yaong si Honrado ay sinisi naman ang pagkalaon sa ibang kaharian. Tanang bagaybagay nang maibalita ay naghiwalay nang kapuwa may luha na tulad sa isang buhay ang nawala at bató nang dibdib ang hindi maawa. Nang dumating doon sa torre ang Dama usap ay sinabi doon sa Princesa ay lalong lumala ang sa pusong dusa at ang dalamhating di sukat makaya. Ito na ang mulang ipinagkaramdam nang pusong nalugmok sa kapighatian kaya't hiniling nang siya'y magkumpisal at sa kamataya'y humanda ang buhay. Kaya n~ga't ang tuwa ay biglang lumipas at sa kalumbayan sila'y nan~galagak Princesa'y humin~gi nang tawad sa lahat sa hanay nang madla, buhay ay nautas. Sabihin ang lumbay at man~ga pagtan~gis nang mahal na Hari sa Anak na ibig at sa puso niya ay lumiligalig ang pagaasawang parang ipinilit. Pagka't mula nang kanyang ipakasal siyang naging sanhing ipinagkaramdam kaya n~ga at siya'y kahit nakasal man ang naging asawa'y di nakaulayaw. At di ko nakitang dinalaw nang tuwa at sa kalumbaya'y nalugaming kusa kahima't tipirin ay nahahalata yaong kalungkutang di ko mapaghaka. Matinding damdamin naman nang asawa na nakasal sila ay di nagkasama saka biglangbiglang siya'y nan~gulila ito ang tunay na dalamhati niya. Pananaghoy nila muna'y aking lisan gaya nang kanilang ilibing ang bangkay kasama ang lahat nang kaginoohan ang tanang soldado ay gayon din naman. Ang Hari at saka ang bunying asawa na ikinamatay nang abang Princesa saka si Honrado't tanang kawal niya sa libing na yao'y kaalakbay sila. Hanggang sa dumating doon sa Simbahan at sa laang tumba'y ilagay ang bangkay ginawa ang madlang man~ga katungkulan na pananalan~gin sa man~ga namatay. Tanang kailan~gan ay nang maganap na ay ibinaba nang bangkay nang Princesa at binendisyonan niyong Haring Ama at nakipagkamay naman ang asawa. Gayon din ang lahat nang kaginoohan parapara sila na nakipagkamay tan~gi si Honradong bayaning General na siya n~ga lamang kahulihulihan. Kamay ni Honrado ay niyong igawad kamay nang Princesa'y iniabot agad at saka ang man~ga mata'y idinilat nagbuntong hinin~ga't gayari ang saad: Ikaw n~ga ang sintang tunay kong katipan na siya kong laong pinahintayhintay at saka kasal na nang dito'y dumatal ako sa hindi ko kinagigiliwan. N~guni at sa ating suyuang maganda tapat sa puso ko na di magiiba kaya n~ga n~gayon din ay magkumpisal ka at malilibing din na kasunod kita. Anopa't ang tana'y pawang nanggilalas na nan~gakakitang doon ay kaharap at sampo nang Hari ay nakatalastas na yaon ang siyang kasuyo nang anak. Matapos isulit ang ganoong bagay muling ipinikit ang mata nang bangkay si Honrado nama'y agad nagkumpisal at di rin nalao't nakitil ang buhay. Nang mailibing na yaong si Honrado umuwi noon din ang man~ga soldado sa kanikanilang pinagmulang Reyno at ibinalita ang nangyaring ito. Tatlong Emperador ay sa kagalitan nagpaembahada silang sabaysabay at pinaguusig ang nawalang buhay nang lubhang bayaning kanilang General. Sa takot nang Haring hindi hamakhamak ay sa Emperador na tatlo'y humarap mahinahon niyang inahin~ging tawad ang pagiibigang di niya talastas. Kung ang anak niya ay nagpahiwatig na may katipanan siyang iniibig di ko pipiliti't baka n~ga masapit ay ang gaya n~gayong buhay ay napatid. Ang tatlong Monarka ay dinin~gig naman ang sa Haring samo't man~ga karain~gan yaon din ang mulang ipinagkaramdam nang Hari at siya ay nakitlang buhay. |
Walang katuwiran
anak ay pilitin sa bagay na pakikipagisang giliw karampatan munang sila ay tanun~gin ang isa at isa'y nang walang sisihin. Katungkulan din n~ga na ipili nila nang lalong mabuti na maging asawa kailan~gan naman ang ipakilala yaong tutun~guhing hindi natataya. Lubha pa kung tunay nilang nalilirip na ang kasintahan ay ugaling pan~git sawayin at bigyang hatol na matuwid at in~gatang huwag daanin sa galit. Yaong malubay na pagpapaunawa at huwag ang man~ga salitang gahasa pagmura't tun~gayaw at man~ga pagsumpa na bagkus nakapaguulol nang sama. At kung ang anak pa ay walang pitagan sasagutsagutin ang isang magulang nang kasakitsakit na paglapastan~gan sa dapat suyuin nila at igalang. Bakit karaniwan nang man~ga inanak kapag nasansala sa adhikang linsad itinatakwil na nila ang paglin~gap sa utang na walang katapatang bayad. |
May isang soldado
ang Haring maran~gal na wala nang Ama't mahirap ang buhay ang nagaaruga ay Ina na lamang sa bugtong na anak niyang minamahal. Hindi ibig halos mawalay sa titig ang kaniyang bunsong pinakaiibig dan~gan di mangyaring siya ay mapalit ay hahalinhan na't hirap ay mabihis. Sa pagsusundalo'y nang ilan nang buwan tumanggap nang atas nang haring maran~gal sa puno nang torre nang Princesang mahal kabilang na isa sa man~gagbabantay. N~g araw ring yaon sila'y lumakad na't tinun~go ang torre nang bunying Princesa nang dumating doo'y tinamaang mata sa Princesang dilag na kaayaaya. Kaya't mula noon sa puso'y natanim yaong sa Princesang kagandaha't ningning at siyang nagbigay guló sa panimdim na sa gabi't araw ay di magupiling. Inakala niyang gumawa nang titik at doon sa torre ay kusang ihagis n~guni't lubos namang siya'y nan~gan~ganib na baka ang bunying Princesa'y magalit. Anopa at siya'y walang maisipan na yaong pagsinta'y magkaroong daan kaya't walang munting oras na tiwasay sa gayon ang puso niya't kalooban. Kung nagiging bantay siyang mahalili sa laang bantayang tapat niyong torre siya ay tatanaw tanaw na parati sa bintana't ayon sa laking pagkasi. Lalo na kung lagi niyang nakikita na nakapanun~gaw ang bunying Princesa ay halos di ibig mawalay sa mata sa laking pagirog na hindi makaya. Maupo't tumindig nama't magpasyal Princesa ang siyang tinitingnan tingnan sa Princesang hindi naiino naman pagkapalibhasa'y di namamalayan. Sa malaon niyang pagbabantay doon sa torreng may bilang sa tatlo nang taon walang gawa kundi ang tumaghoy taghoy sa sarili niya't ang wika ay gayon. Kung natatanto mo lamang yaring hirap Princesa kong sinta at tinawag tawag puso mo ma'y batong buhay na matigas sa man~ga daing ko'y pilit maaagnas. Wala ni munti mang oras na itigil ang hibik ko't buntong hinin~gang malalim dahil sa pagsintang di ikagupiling at man~ga pagluhog na hindi mo lining. Mata kong sa iyo'y laging nakatitig na nagbabalita nang aking pagibig ay di mo man pansin bago'y tumatan~gis itong nagdurusa'y di mo nalilirip. Kung nanunun~gaw ka sa iyong bintana ang hinahalaw mo'y ang ikatutuwa n~guni't di makita ang linuhaluha nitong sa dilag mo'y nan~gan~gayupapa. Nagwawala ka n~gang bahala sa lagay at nagpapasasa sa kaligayahan bago'y di mo tantong nasa kalumbayan akong sumintang di maipamalay. Hirap na gumiliw nang isang mababa sa uring mataas na tinitin~gala namamalas mo nang mata'y lumuluha ay tikis mong winawala ring bahala. Tantuin mong yaring dusang tinataglay ay magiging landas niyaring kamatayan pagka't sa puso ko'y pan~gakong matibay na tataghuyang kasukdang maging bangkay. Malasin nang inyong masaghayang titig ang tatapong buhay dahil sa pagibig at wala nang lunas sa sukat ikapit kundi ang lin~gap mong nasa kong makamit. Ang lalong masarap na man~ga pagkain at lahat nang tuwa'y tapos na sa akin ikaw na n~ga lamang ang makapipigil sa dustang libin~gang laang tutun~guhin. Di na malalao't iilan nang araw sa Mundo, ang aking pakikipanayam inot inot ko na na nararanasan na itong puso ko'y may malubhang damdam. Pagka't ang hinin~ga'y laging nan~gan~gapos sa di pagkakai't di pagkakatulog ako'y nanghihina't di na ibig halos magluat nang aking buhay na maayop. Ang gayong pagtaghoy na di naglilikat na walang bahagyang pagitan ang oras inot inot na n~gang napawi ang lakas at ang humalili ay pan~gan~gayayat. Makita nang puno yaong kalagayan ay ipinapasok agad sa hospital at doon ginamot yaong karamdaman n~guni't lumalalang lalo't di humusay. Kaya't sa sundalong hiniling pagdaka na siya'y ihatid sa kanyang Ina nang araw ring yaon ay ipinadala sa dahilang tantong mahina na siya. Sa Inang makita ang bugtong na anak luha'y di napigil sa malaking habag anya'y ang nasapit nang imbi mong palad n~gayon ay tunay na pawang buto't balat. Ang kalagayan mo'y kung aking pagmasdan kundi humihin~ga'y mistula nang bangkay ¿ano baga kaya ang naging dahilan niyang marawal mo na kinahinatnan? Tugon nang sundalo'y oh Ina kong giliw ang damdam kong ito'y wala nang paggaling ang lahat mang gamot ay kahit ubusin ay wala nang daang ilunas sa akin. N~gayon ay wala na akong kailan~gan kung hindi ang ako'y makapagkumpisal ang kaluluwa ko ay bago pumanaw ay mapawing lahat yaring kasalanan. Gayong kahilin~ga'y sinunod nang Ina tumawag nang Pareng kahilin~gan niya nang dumating naman ay nagkompisal na at saka tuloy na nagkomunion pa. Kahilin~gang yao'y matapos tanggapin sa irog na Ina naman ay nagbilin Ina ko aniya ay huwag limutin itong kamunti ko na ipagbibilin. Na kung makitil na yaring aking buhay medikong marunong ang tawagin lamang at ang aking dibdib ay agad pabuksa't kunin ang puso ko at iyong in~gatan. Huwag pabayaan mapalibang oras na di ang dibdib ko'y agad ipabiyak puso ko'y itago sa lalagyang dapat bilang alaalang sa iyo po'y lagak. Ang tugon nang Ina ay aking susundin bunso ko ang iyong mahigpit na bilin di lubhang nalaon buhay ay nakitil nang ang karamdaman ay sa sinta dahil. Man~ga pananaghoy nama'y sabihin pa nang kaawaawang Inang naulila mulang pagka bata'y dinulangdulang na ang kabaitang sumunod sa kaniya. Sabihin pa baga ang man~ga pagtan~gis at man~ga pagluha at hinibikhibik at halos mawaray ang kaniyang dibdib nang pagkaulila sa anak na ibig. Bagaman malaking dalamhati niya pinaram ding agad at naalaala ang bilin nang anak kaya't kapagdaka pantas na mediko siya'y tumawag na. Nang dumating doo'y agad pinabuksan yaong dibdib niyong sa anak na bangkay ang puso'y kinuha't kusang pinagyaman at itinago na sa loob nang kaban. Saka yaong bangkay nama'y ilinibing ang Inang may lumbay nama'y kasama rin yaong panambitan at dinaingdaing nang naiwang Ina ay di maiturin. Niyong nalilibing na ilan nang buwan ang sundalong anak niyang minamahal Inang naulila'y naisip-isipan na tingnan ang pusong inin~gat sa kaban. Binuksan na niya't agad na kinuha at sa pagkabalot ay inalis niya n~guni't di masayod yaong pagtataka doon sa iniwang bilang alaala. Pusong nababalot ay kusang nagmaliw at ang nahalili'y batong nagniningning iba't ibang kislap ang kulay na angkin na sa matang titig ay nakaaaliw. Ang Inang may lumbay ay di mapaghaka ang nangyaring yaong anaki'y himala agad pumasok sa kanyang gunita na yao'y isang mahalagang mutya. Kaya't minagandang kaniyang ialay sa Hari ang batong puspos karikitan binalot na niya na pinakainam at saka dinala sa Haring maran~gal. Ang tuwa nang Hari naman ay sabihin doon sa alay na batong nagniningning kinuha at saka binigyan noon din niyong kayamanang makakayang dalhin. Sa labis na pagkamangha at ligaya na di pagsawaan nang titig nang mata kaya't ang ginawa ay ipinadala doon sa kaniyang anak na Princesa. Lugod nang Princesa naman ay sabihin nang makita yaong batong nagniningning matay nang kaniyang pagwariwariin ay di mapagsiyang lubos sa panimdim. Sa ibabaw niyong mesa'y ilinagay naupo sa silya't minamasdanmasdan hindi maisulit ang kaligayahan sa kislap nang batong iba't ibang kulay. Nang minamalas niya'y walang anoano ay naging puso ang maningning na bato at doon sa mesa ay lumukso lukso at nanaghoy nan~gang ang wika'y ganito. Pakatantoin mo oh Princesang mahal na sanhi sa iyo ang ikinamatay na sininta kita nang higit sa buhay ay hindi nangyaring aking ipamalay. Tuwing sa bintana ay manunun~gaw ka at tamaang titig niyaring man~ga mata ay nauululang lagi yaring dusa na nasa puso kong di mo natataya. Banta ko'y kung ito lamang madirin~gig ang man~ga daing ko at hinibikhibik ay kahit hindi mo gawi ang mahapis ay sisibulan ding habag iyang dibdib. ¡Prlncesa kong sinta'y saan ilulun~goy yaring kahirapang narating ko n~gayon di kana naawa sa tinaghoytaghoy nitong sumisintang sa libing humantong! Diyata't ang aking tunay na paggiliw ay minatamis mong mahimlay sa libing muntima'y di kana nahabag sa akin at binayaan mong hinin~ga'y makitil. Tugon nang Princesa ¿ikaw baga'y sino? ako anya'y isang hamak na sundalo at doon sa tore nagbabantay ako kaya ko namasdan ang karikitan mo. Di ko kasalanan wika nang Princesa ang pagkamatay mong sanhi sa pagsinta at ang pagsuyo mo'y di ko natataya saka una'y ikaw ay di ko kilala. Mangyayari kayang aking mawawari ang kahirapan mong sa akin ang sanhi ni sa gunita ko'y hindi sumasaging sundalo'y sintahin ako ni aglahi. Sapagka't sinoma'y nakatatalastas na bawal suminta tungkol dugong hamak sa man~ga may taglay na uring mataas at may pan~ganib pang búhay ay mautas. Gayon ma'y ang buong may sala ay ikaw na ang pagibig mo'y di ipinamalay kung iyong sinabi nang ikaw ay buháy banday baga akong di ka kaawaan. Di nagsapalarang ipinaunawa sa akin, ang iyong sintang inadhika nang upang ang iyong matinding dalita ay naibsáng ko kahi't babahagya. Ang kahihinatnan ay ano pa n~gayon nang iyong pagsinta na ilinulun~goy ibig ko mang dinggin ang iyong pagtaghoy di na mangyayari't wala nang panahon. Walang sinisisi ako kundi ikaw sa iyong nasapit na pagkaparawal n~gayo'y ibig ko mang hirap mo'y lunasan ¿anong gagawing ko'y puso ka na lamang? Dan~gan ang palad mo ang talagang kapos di laang magtamong tuwa sa pagirog nang pusong puso na'y saka pa luluhog na wala nang sukat ikasayáng loob. Madla mong pagsamo ay kahi't ubusin malubha mong damdam ay di na gagaling pagka't hinamak mo ang buhay na angkin na ipinarool lamang sa paggiliw. Sisihin mo n~gayon ang sariling isip at hindi na araw ito nang pagibig ang tatamuhin mong damay sa paghibik ang idalan~ging ka sa Dios sa lan~git. Tugon n~g Princesa'y sa pusong mabatyag tumaghoytaghoy na't ang wika'y ay palad ang dukhang suminta sa uring mataas damay sampung buhay ay di rin katumbas. Yayamang wala nang sukat pang mangyari kundi ang tuman~gistan~gis sa sarili at kahi't anomang gawing pagsisisi di na maiuli buhay na naputi. Ang tao n~ga palang mahirap ang buhay saka ang puso pa ay pahihirapan ay siyang matinding nagiging dahilan nang pagkalugami nang hinin~gang tan~gan. Puso'y tumigil na niyong paghalinghing yamang walang daang magtamo pang aliw nauli sa dating batong nagnininghing na gaya nang unang ligaya sa tin~gin. |
Kaya nararapat na
pakain~gatan nang man~ga lalaki't maging babae man tungkol sa pagsinta'y kinakailan~gan na kung lalapit ma'y doon sa kabagay. Yaong lumiligaw na man~ga mahirap sa man~ga may dan~gal maging sa may pilak kapintasan lamang yaong hinahanap o ang matawanan nang makatatatap. Ang karaniwan nang gayon kung umibig ay di nagninilay ang mahulong isip ang di man~ga himlay at sa sintang labis karaniwang tubo'y nan~gagkakasakit. Sa hidwang tan~ging man~ga kaisipan niyong sumisinta sa hindi kabagay nagugugol lamang yaong kapagalan at nalulugso pa kung minsan ang buhay. Dapat pagaralang anomang gagawin kinakailan~gang pagbagaybagayin nang di ikahiya sa matang titin~gin at kahi't sino ma'y nang walang wikain. Pagka't karaniwan n~g sa Mundong lakad pag di gawa niya ay madla ang pintas kahi't lalong lihim ay inihahayag at nagmamapuri sa nakatatatap. |